Το «Peer – mentoring» (τεχνική ομότιμης μάθησης) ως καλή πρακτική εκπαίδευσης ενηλίκων: η περίπτωση δύο Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε Ιρλανδία και Ελλάδα.

    Αϊβαλιώτης Μιχάλης                                                    

Μπούρατζη Βασιλική

Η συγκεκριμένη πρόταση καλής εκπαιδευτικής πρακτικής αφορά την εκπαιδευτική τεχνική του “peer – mentoring”, την οποία και γνωρίσαμε ως εκπαιδευτές ενηλίκων μέσα από τη συνεργασία μας με ένα Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας της Ιρλανδίας στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος εκπαίδευσης ενηλίκων Grundtvig. Η πρόταση των εταίρων που συμμετέχουν στην ομάδα μας και η οποία θα κατατεθεί προς έγκριση από τις εκάστοτε εθνικές υπηρεσίες, τον Φεβρουάριο του 2012, για να ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2012 έχει τίτλο : “Professional Development of Teachers of Literacy / Second – Language on the Theme of Peer – Mentoring”.

Στα πλαίσια της προετοιμασίας του ΣΔΕ Μυτιλήνης για το συγκεκριμένο πρόγραμμα, οργανώνονται ομάδες εκπαιδευομένων που θα δουλέψουν μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς, κάνοντας χρήση της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής τεχνικής (2 ώρες την εβδομάδα), σε θεματικές ενότητες που αφορούν τον επαγγελματικό προσανατολισμό / αποκατάσταση, καθώς και τη διδασκαλία της αγγλικής ως ξένης γλώσσας. Επιλέγονται δηλαδή από τους εκπαιδευτικούς ορισμένοι εκπαιδευόμενοι (μέντορες) που έχουν ένα αρκετά ικανοποιητικό βαθμό γνώσεων και εμπειριών γύρω από τις παραπάνω θεματικές και συγκροτούνται ομάδες εκπαιδευομένων που θα βρίσκονται σε συνεργασία και επικοινωνία μαζί τους κατά τις προκαθορισμένες συναντήσεις τους.

Ορισμός του peer-mentoring και μερικά στοιχεία γύρω από αυτό:

Πιο συγκεκριμένα το peer – mentoring είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο (ο μέντορας- mentor) ενθαρρύνει και βοηθάει ένα ή περισσότερα, λιγότερο έμπειρα άτομα (mentees), να αναπτύξουν δεξιότητές σε ένα κοινό πεδίο ενδιαφερόντων. Πρόκειται για μια αμοιβαία και δυναμική σχέση μέσω της οποίας τα δύο μέρει έχουν εξίσου τη δυνατότητα για προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη, καθώς πέρα από την εμπειρία της ίδιας της παιδαγωγικής σχέσης που καλλιεργείται, το πρόσωπο που καθοδηγεί και βοηθάει (μέντορας), επιδέχεται συχνά το ίδιο, κατάλληλης καθοδήγησης και ‘εκπαίδευσης’, από άλλο εκπαιδευτή, έτσι ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί επαρκέστερα στο ρόλο του. Οι συναντήσεις ανάμεσα στον μέντορα και τους εκπαιδευόμενους ποικίλουν σε συχνότητα, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε προγράμματος.

Το peer-mentoring προωθήθηκε κατά τη δεκαετία του 60’, από τον θεωρητικό της εκπαίδευσης Paulo Freire (1997). Ο Freire τόνισε την ανάγκη για εκπαιδευτές που θα λειτουργούσαν ως μέντορες, σεβόμενοι παράλληλα την αυτονομία, την προσωπική ελευθερία και τη δυνατότητα εξέλιξης κάθε εκπαιδευόμενου χωριστά. Από τότε μέχρι σήμερα, το peer – mentoring εφαρμόζεται με επιτυχία σε διάφορα μαθησιακά περιβάλλοντα και κοινωνικά πεδία, όπως πανεπιστήμια, σχολεία όλων των βαθμίδων, κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων, αθλητικούς συλλόγους, επιχειρήσεις, κοινοτικά προγράμματα και οργανισμούς, συλλόγους που ασχολούνται με άτομα με ειδικές ανάγκες, νοσοκομεία, κέντρα πρόληψης κτλ.

Ειδικότερα, όσον αφορά την τυπική εκπαίδευση, το peer mentoring εφαρμόζεται κυρίως ως μέσο ομαλής προσαρμογής και στήριξης νέων μαθητών από μεγαλύτερους σε ηλικία συμμαθητές τους, κατά το δύσκολο πέρασμα τους από τη μία σχολική βαθμίδα στην άλλη (πχ από το δημοτικό στο γυμνάσιο κτλ.) (βλ. ενδεικτικά Wright, S., & Cowen, E. L. 1985. και Helen Cowie, & Patti Wallace 2001), ενώ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση χρησιμοποιείται κυρίως στην στήριξη γυναικών, μειονοτήτων και γενικότερα των εθνοτικά διαφορετικών από την κυρίαρχη ομάδα φοιτητών (βλ. ενδεικτικά  Thile EL & Matt GE. 1995, Bizzari, J.C. 1995).

Το peer – mentoring διαφέρει από το κλασσικό (classical – mentoring), κυρίως στο ότι εδώ η σχέση αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ ατόμων που βρίσκονται πολύ κοντά ιεραρχικά και ηλικιακά και όχι μεταξύ ενός πολύ μεγαλύτερου σε ηλικία ατόμου και νεότερων εκπαιδευομένων αντίστοιχα (βλ. Linda Holbeche,1996). Επομένως, στόχος είναι η δημιουργία ισότιμων, μη – ιεραρχικών σχέσεων μάθησης, εφόσον για παράδειγμα εμπλέκονται παιδαγωγικά καθηγητές πανεπιστημίου με συναδέλφους τους, μαθητές με συμμαθητές τους, αθλητές με άλλους αθλητές κτλ. Σε αυτό το πλαίσιο, οι όροι συγκρότησης των ομάδων είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς τις περισσότερες φορές είναι σημαντικό τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην παραπάνω εκπαιδευτική διαδικασία να έχουν κοινά χαρακτηριστικά, εμπειρίες, ενδιαφέροντα κ.α. (Barry Bozeman Mary K. Feeney, 2008). Συνοψίζοντας, κάθε πρόγραμμα peer-mentoring χρειάζεται: συντονισμό, κριτήρια διαμόρφωσης ομάδων, μηχανισμούς και στρατηγικές ενδυνάμωσης της ομάδας, καταγραφή της διαδικασίας και των σταδίων που ακολουθούνται, διαρκή αναστοχασμό και αξιολόγηση (βλ. Murray, M. 1991).

Γενικά, πρόκειται για ένα χώρο εκπαιδευτικής πρακτικής που δεν έχει διερευνηθεί ακόμη επαρκώς. Παρουσιάζει για παράδειγμα ενδιαφέρον περαιτέρω μελέτης, η διαδικασία διαπραγμάτευσης των ταυτοτήτων από τους εμπλεκόμενους στο peer – mentoring (Cain, M.. 1994), εφόσον οι τελευταίοι μπορεί να είναι ταυτόχρονα, μέντορες, εκπαιδευόμενοι, συμμαθητές ή συνάδελφοι, φίλοι κτλ. Επιπλέον, παρόλο που αποτελεί μια σημαντική παιδαγωγική μέθοδο ενίσχυσης της αυτονομίας των εκπαιδευομένων και ανάπτυξης μιας σειράς βασικών κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων, το peer- mentoring, ως εκπαιδευτική τεχνική δεν είναι ευρέως διαδεδομένη στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα. Ειδικότερα, όσον αφορά την εκπαίδευση ενηλίκων και κυρίως τα ΣΔΕ, οι πλησιέστερες εκπαιδευτικές τεχνικές και μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι η ομαδο-συνεργατική μέθοδος, η μέθοδος project, η βιωματική μάθηση, η αυτορυθμιζόμενη μάθηση κτλ.

Πρόταση για βιωματικό εργαστήριο: γνωριμία με την εκπαιδευτική τεχνική του peer – mentoring”

Μέσα από τη συμμετοχή μας στο συγκεκριμένο βιωματικό εργαστήριο της Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων στόχος μας είναι να μοιραστούμε με άλλους εκπαιδευτές ενηλίκων την εμπειρία μας γύρω από αυτή την πρώτη πρακτική εφαρμογή της τεχνικής του peer – mentoring στο ΣΔΕ Μυτιλήνης και να παρουσιάσουμε σε πρώτο επίπεδο, ορισμένα θεωρητικά στοιχεία γύρω από αυτήν. Επιπλέον θα επιχειρήσουμε μια καταγραφή του τρόπου με τον οποίο αυτή εφαρμόστηκε στα δύο Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας σε Ελλάδα και Ιρλανδία, με σαφή αναφορά στα στάδια που ακολουθήθηκαν και στα θετικά ή αρνητικά σημεία της παραπάνω τεχνικής.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, στα πλαίσια του εργαστηρίου που θα ακολουθήσει, σκοπός μας είναι οι συμμετέχοντες να έχουν μια βιωματική εμπειρία του peer – mentoring και των διαφόρων σταδίων διαμόρφωσης, οργάνωσης και εργασίας των ομάδων που θα συγκροτηθούν, γύρω από θεματικές που θα έχουν σχέση με τη συσσωρευμένη εμπειρία των εκπαιδευτών / συμμετεχόντων γύρω από τη διδασκαλία συγκεκριμένων γραμματισμών / γνωστικών αντικειμένων σε ενηλίκους ή άλλες θεματικές που πιθανότατα θα προτείνουν οι ίδιοι, εφόσον θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε δραστηριότητες γνωριμίας των συμμετεχόντων και αυτό-παρουσίασης βασικών σημείων της προσωπικότητάς τους, των εμπειριών τους και των επιμορφωτικών αναγκών τους. Στη συνέχεια, μέσα από δραστηριότητες συγκρότησης και διαμόρφωσης ομάδων θα δοθούν οι κατάλληλες κατευθυντήριες γραμμές στους ‘μέντορες’ για τον καλύτερο συντονισμό των ομάδων τους και μια πιο εποικοδομητική πρώτη επαφή μαζί τους. Το εργαστήριο θα κλείσει με μια αναστοχαστική συζήτηση/ αξιολόγηση των συμμετεχόντων στην παραπάνω δράση και θα απαντηθούν τυχών ερωτήσεις γύρω από την παραπάνω βιωματική άσκηση.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Bizzari, J.C. (1995). "Women, role models, mentors, and career." Educational Horizons, 73:3, pp. 145-152.

Bozeman. B & M. K. Feeney, "Mentor Matching A “Goodness of Fit” Model," Administration & Society, Volume 40 Number 5, September 2008; pp. 465-482

Cain, M. (1994). "Mentoring as identity exchange: conflicts and connections." Feminist Teacher, 8:3, pp. 112-18.

Cowie. H & P. Wallace, Peer Support in Action: From Bystanding to Standing By, Sage Publications Ltd; 1st edition February 2001

Freire. P. '"Mentoring the mentor: a critical dialogue with Paulo Freire," Counterpoints: Studies in the Postmodern Theory of Education, Vol 60, 1997 .

Holbeche. L.(1996) "Peer mentoring: the challenges and opportunities", Career Development International, Vol. 1 No. 7, pp. 24 - 27.

Murray, M. (1991). Beyond the myths and the magic of mentoring: How to facilitate an effective mentoring program. San Francisco: Jossey-Bass

Thile E. & G.E Matt. "The Ethnic Mentor Undergraduate Program: A Brief Description and Preliminary Findings." Journal of Multicultural Counseling and Development 1995;23(2):116-26.

Wright, S. & Cowen, E. L. (1985). "The effects of peer teaching on student perceptions of class environment, adjustment and academic performance." American Journal of Community Psychology, 13(4), pp. 417-433.